Noda maidir le poiblíocht a dhéanamh ar leabhar

Is comhlachtaí beaga iad na foilsitheoirí Gaeilge ar fad. Tá siad ag iarraidh go n-éireodh chomh maith agus is féidir le gach leabhar a fhoilsíonn siad, ach tá acmhainní teoranta acu agus iad ag obair i margadh atá dúshlánach go maith. Ar mhaithe leis an bpoiblíocht is fearr is féidir a fháil, tá sé riachtanach cumarsáid láidir a bheith idir an scríbhneoir agus an foilsitheoir, agus go mbeidís araon gníomhach sna hiarrachtaí a dhéantar an leabhar a chur chun cinn. Agus le teacht na meán sóisialta, tá bealaí nua ann le poiblíocht a dhíriú ar shainphobail bheaga, rud atá ag cur go mór leis an bhfuinneamh i bpobal na leabhar. Seo a leanas noda poiblíochta mar sheicliosta don scríbhneoir.

1. Plean poiblíochta

Is fiú don scríbhneoir agus don fhoilsitheoir plean poiblíochta a aontú le chéile cúpla mí sula bhfoilsítear an leabhar: mar shampla, an sceideal tascanna, cé chucu a sheolfar cóipeanna léirmheasa, an mbeidh ócáid seolta ann agus/nó an bhféachfar le himeachtaí eile a eagrú, agus cad iad na gréasáin teagmhála a mbainfear leas astu.

2. Imeachtaí i gcomhar le féilte agus le leabharlanna

Bíonn ócáidí léamha agus seoltaí leabhar Gaeilge ar siúl ag féilte móraitheanta, ina measc, Féile Imram, Oireachtas na Samhna, Seachtain na Gaeilge, Féile an Phobail, Cúirt, Children’s Book Festival agus tuilleadh. Is féidir go mbeadh maoiniú ar fáil ó na féilte sin d’ócáid dírithe ar an leabhar nua nó d’ócáid a mbeadh an t-údar páirteach inti le húdair eile. Tá suim ag leabharlanna ar fud na tíre in imeachtaí bunaithe ar leabhair, don óige go mórmhór ach do dhaoine fásta chomh maith.

Tá ceangal LÁIDIR ann idir údar a bheith amuigh i measc an phobail i mbun imeachtaí agus an leabhar a bheith á cheannach agus á léamh. Ní gá go mbeadh an leabhar á dhíol i gcónaí ag an ócáid liteartha – gineann gníomhaíocht díolaíocht.

3. Réamhphoiblíocht ar na meáin shóisialta

Is fiú go mór réamhphoiblíocht a dhéanamh ar leabhar sna míonna sula dtagann sé ar an saol. Is féidir íomhá den chlúdach a scaipeadh ar na meáin shóisialta le haird an phobail a dhíriú ar an leabhar agus éileamh a chruthú dó. Tugtar “cover reveal” ar an nós seo nuair a dhéantar go maith chun cinn é agus is cleas éifeachtach é. Má thagann na teachtaireachtaí poiblíochta ón údar, bíonn blas pearsanta orthu agus téann siad i gcion ar an bpobal.

4. Réamhorduithe ar shuíomh an fhoilsitheora

Is fiú córas a bheith ar shuíomh an fhoilsitheora le gur féidir réamhorduithe don leabhar a ghlacadh ón bpobal - agus an t-eolas sin a scaipeadh ar na meáin shóisialta.

5. Cóipeanna léirmheasa agus preasráitis

Foilsítear agus craoltar léirmheasanna gach bliain ar chuid de na leabhair nua a thagann amach i nGaeilge. Ní leor riamh iad ach an chéad chéim a theastaíonn ná go gcuirfeadh an foilsitheoir an leabhar faoi bhráid eagarthóirí, iriseoirí agus irisí. Is fiú don scríbhneoir agus foilsitheoir an liosta a phlé: uaireanta, bíonn smaointe agus teagmhálacha ag an scríbhneoir nach bhfuil ar liosta rialta an fhoilsitheora. Tá an-tábhacht le poiblíocht ó na meáin Bhéarla freisin agus is fiú pacáiste eolais faoin leabhar a chur ar fáil i mBéarla. Fiú mura ndéantar léirmheas, tarraingeofar aird ar an leabhar agus beidh seans níos fearr ag an údar agus ag an bhfoilsitheoir an chéad uair eile. Agus spreagfaidh preasráiteas spéis in agallamh nó alt bunaithe ar ábhar an leabhair nó ar chúlra an údair.

I measc na meán Gaeilge tá: Raidió na Gaeltachta, Tuairisc.ie, Comhar, Feasta, An tUltach, Nós, the Irish Times, Raidió Fáilte i mBéal Feirste agus Raidió na Life i mBÁC. Is blag é Aonghus.blogspot.com ar a ndéantar léirmheasanna leabhar go rialta. Is fiú go mór teagmháil le stáisiúin raidió agus le nuachtáin áitiúla i gcás leabhair a bhfuil ceangal láidir ag an scéal nó ag an údar le ceantar ar leith.

6. Ócáid seolta (I)

Má tá seoladh le bheith ann, tá sé an-tábhachtach go mbeadh slua maith ann agus go mbeadh sé taitneamhach mar ócáid – bíonn rath ar an rath. Cé gurb é an foilsitheoir a eagróidh an seoladh, is fiú go mór don scríbhneoir liosta aíonna a chur i dtoll a chéile freisin. Tiocfaidh a lucht aitheantais chuig an ócáid le tacaíocht a thabhairt don scríbhneoir, go háirithe má bhíonn teachtaireachtaí pearsanta faighte acu le cuireadh a thabhairt dóibh bheith i láthair.

7. Ócáid seolta (II)

Uaireanta, is plean an-mhaith é níos mó ná leabhar amháin a sheoladh ag aon ócáid amháin, ar mhaithe le cur leis an slua agus leis an bpoiblíocht. D’fhéadfaí ócáid níos láidre a chruthú thart ar a leithéid sin de sheoladh – agallamh poiblí, cuir i gcás, nó léamh ó na húdáir éagsúla agus ceol a bheith sníofa tríd. Agus tá nós ag foilsitheoirí áirithe mórócáid bhliantúil a eagrú a tharraingíonn slua maith dá lucht leanúna rialta.

8. Siopaí leabhar

I gcás léitheoirí fásta, is gá glacadh leis gur saintáirge atá i leabhar Gaeilge ar bith i gcomhthéacs thionscal na foilsitheoireachta in Éirinn. Déileálfaidh siopaí leabhar le húrscéal Gaeilge mar a dhéileáltar le leabhar filíochta Béarla ó fhoilsitheoir beag Éireannach – bainfidh an siopa triail as, ar an gcuid is fearr de, ach ní bheidh siad ag súil go nginfidh sé ioncam suntasach don siopa. Sin é an fáth gur drochsheans go gcuirfear é ar taispeáint ar bhord ar aghaidh an dorais, taobh le leabhair nua ó Marian Keyes, Stephen King nó Sally Rooney.

9. Greamáin ‘sínithe ag an údar’

Mura bhfuil greamáin “Sínithe ag an údar” ar fáil ón bhfoilsitheoir, is fiú moladh dó iad a chur ar fáil. Nuair a bheidh an leabhar foilsithe, is fiú don údar (agus/nó an maisitheoir, má bhaineann le hábhar) cuairt a thabhairt ar shiopaí leabhar, cóipeanna den leabhar a shíniú, grianghraf a ghlacadh den síniúchán agus iad sin a scaipeadh ar na meáin shóisialta. Cothaíonn sé seo dea-chaidreamh le siopaí leabhar, cothaíonn sé éileamh don leabhar agus ardaíonn sé próifíl an scríbhneora.

10. Clubanna leabhar agus ciorcail chomhrá

Is club leabhar ar líne é Clubleabhar.com, a roghnaíonn deich leabhar sa bhliain mar leabhar na míosa, a chuireann eolas agus sleachta faoin leabhar ar an suíomh agus a dhéanann plé léirmheasa air a chuirtear ar fáil mar phodchraoladh. Roghnaítear leabhair de sheánraí éagsúla a oireann don léitheoir líofa agus don fhoghlaimeoir fásta. Tá liosta fiúntach ar an suíomh de na clubanna leabhar Gaeilge a thagann le chéile ar fud na tíre freisin. Is fiú don údar agus don fhoilsitheoir teagmháil leosan agus b’fhéidir cuireadh a fháil ó chlub áitiúil, más ann dó, casadh leis an údar agus a gcuid tuairimí a chloisteáil ar an leabhar.

11. Scéim na Scríbhneoirí sna Scoileanna

Bíonn fáilte roimh scríbhneoirí nua páirt a ghlacadh sa scéim Scríbhneoirí sna Scoileanna/Writers in Schools, a reáchtálann Éigse Éireann. Níl siad in ann freastal ar an éileamh atá ann ó na scoileanna ar údair Ghaeilge, go mórmhór do Sheachtain na Gaeilge. Mar chuid den phróiseas clárúcháin leis an scéim, bíonn agallamh le déanamh agus tréimhse meantóireachta le caitheamh le scríbhneoir a bhfuil taithí aici/aige ar chuairteanna scoile.

12. Imeacht nó dhó Gaeilge ag féilte litríochta agus ealaíne

Tá cuid mhaith féilte ar fud na tíre sásta, i bprionsabal, imeacht nó dhó Gaeilge a bheith san áireamh ar chlár na féile s’acu, go mórmhór i gcás imeachtaí don óige. Is fiú comhoibriú leis an bhfoilsitheoir agus na deiseanna seo a lorg. I gcás imeachtaí do dhaoine fásta, bíonn lucht féilte ag iarraidh bheith cinnte go bhfuil éileamh ann d’ócáid dá léithéid, ó tharla nach féidir brath ar ghrúpa scoile mar lucht féachana. Is gá machnamh a dhéanamh maidir le hócáid a mbeidh rath uirthi agus ar féidir bheith ag súil go réalaíoch go mbeidh éileamh uirthi.

Tadhg Mac Dhonnagáin

Scríbhneoir agus stiúrthóir ar an gcomhlacht foilsitheoireachta Futa Fata